Przedawnienie roszczeń – co to jest, jak z niego skorzystać, jakie są terminy?
Przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego uregulowaną w art. 117 – 125 Kodeksu cywilnego. Przedawnienie roszczeń polega na tym, że po upływie określonego w przepisach prawa okresu (tzw. terminu przedawnienia) dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia na rzecz wierzyciela.
Przedawnienie roszczeń ma na celu ochronę dłużnika przed wierzycielem, który zwlekał z dochodzeniem roszczenia zbyt długo. Jeżeli roszczenie się przedawniło, dłużnik może skutecznie uchylić się od zapłaty. Przedawniony dług nie ulega jednak umorzeniu. Istnieje, ale staje się tzw. zobowiązaniem naturalnym. Oznacza to, że dłużnik może skutecznie bronić się przed żądaniami powoda w toku postępowania sądowego. Jeżeli jednak dobrowolnie spłaci dług, nie może domagać się zwrotu.
Przedawnieniu podlegają co do zasady cywilnoprawne roszczenia majątkowe (art. 117 § 1 Kodeksu Cywilnego), czyli roszczenia, których przedmiotem jest oparte na stosunku cywilnoprawnym świadczenie dłużnika o charakterze majątkowym. Przedawnieniu nie podlegają według Kodeksu cywilnego:
- roszczenia niemające charakteru cywilnoprawnego (np. roszczenia administracyjnoprawne),
- uprawnienia cywilnoprawne – nie podlegają zatem przedawnieniu prawa podmiotowe bezwzględne (np. prawo własności), ani uprawnienia kształtujące (np. uprawnienie do wypowiedzenia umowy),
- roszczenia niemajątkowe (np. roszczenia, które służą ochronie dóbr osobistych).
Zgodnie z przepisem art. 118 k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat sześć (do dnia 8 lipca 2018 r. termin przedawnienia wynosił lat dziesięć), a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. O dnia 9 lipca 2018 r. koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
W świetle zaś przepisu art. 120 § 1 zd. 1 k.c., bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Roszczenie staje się wymagalne jeżeli wierzyciel może skutecznie domagać się od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu. Termin spełnienia świadczenia powinien być określony w umowie. Jeżeli termin nie został określony w umowie lub obowiązek spełnienia świadczenia wynika z innego zdarzenia prawnego (np. bezpodstawnego wzbogacenia) – świadczenie powinno zostać spełnione niezwłocznie po wezwaniu do jego spełnienia. Terminy przedawnienia roszczeń nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. przez umowę) - art. 119 Kodeksu Cywilnego.
Na skutek upływu terminu przedawnienia roszczenie nie wygasa. Roszczenie istnieje nadal i może zostać dobrowolnie zaspokojone przez dłużnika. Nie może natomiast zostać zaspokojone w drodze przymusu państwowego.
Zarzut przedawnienia roszczenia może być podniesiony zarówno na etapie postępowania przedsądowego, jak i na etapie postępowania sądowego. Jeżeli w danej sprawie będzie prowadzone postępowanie sądowe na skutek wniesienia przez wierzyciela pozwu konieczne jest każdorazowe podniesienie zarzutu przedawnienia na tym etapie postępowania, niezależnie od tego, że zarzut przedawnienia był już podniesiony jeszcze przed wniesieniem pozwu. W przypadku skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia na etapie postępowania sądowego, powództwo powinno zostać oddalone. Zgodnie z art. 117 § 21 k.c. po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Jednakże w wyjątkowych sytuacjach sąd będzie mógł pominąć fakt, że dochodzone przez wierzyciela roszczenie wobec dłużnika - konsumenta jest przedawnione - art 117 1 k.c.
Sąd lub inny organ powołany do rozstrzygnięcia sprawy nie uwzględnia upływu terminu przedawnienia roszczenia z urzędu. W pewnym przypadkach podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za niezgodne z prawem, zwłaszcza jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 Kodeksu cywilnego). Dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia roszczenia (może dojść do tego w dowolnej formie). Jednak ważne zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia może nastąpić dopiero po upływie terminu przedawnienia.
Kodeks cywilny przewiduje sytuacje, w których na skutek określonej przeszkody termin przedawnienia się nie rozpoczyna albo ulega zawieszeniu. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia roszczeń oznacza, że termin przedawnienia nie zaczyna biec w ogóle, a jeżeli okoliczność powodująca zawieszenie wystąpiła po rozpoczęciu biegu terminu - ulega zawieszenia na czas trwania danej okoliczności, a po jej ustaniu biegnie dalej. Po ustaniu okoliczności powodującej przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń, termin biegnie od początku, na nowo.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostaję do Państwa dyspozycji (dane do kontaktu znajdą Państwo w zakładce -> KONTAKT).